CaspianLife, 10 маусым. Қазақстанда Су ресурстары және ирригация министрлігі әзірлеген жаңа Су кодексі күшіне енді. Бұл құжатта алғаш рет «су қауіпсіздігі» ұғымы енгізіліп отыр.
Су ресурстары министрлігінің баспасөз қызметі таратқан хабарламада айтылғандай, су қауіпсіздігі – бұл азаматтар мен экономиканы су тапшылығы мен су нысандарының ластануынан қорғау, сондай-ақ трансшекаралық суларды қорғау және пайдалану саласында ел мүдделерін қорғау. Су нысандарының азаюын болдырмау үшін «экологиялық ағыс» ұғымы енгізілді – бұл өзендер, көлдер мен теңіздердің экожүйесін сақтау үшін рұқсат етілетін ең төменгі су деңгейі.
Жаңа кодексте Су ресурстарын басқарудың Бас жоспары мен бассейндік жоспарларын әзірлеу қарастырылған. Бұл құжаттар су ресурстарының болу болжамына сүйене отырып, мақсаттар мен міндеттерді, тәсілдер мен негізгі іс-шараларды айқындайды. Жоспарлардың қорытындылары мен ұсыныстары мемлекеттік жоспарлау кезінде ескерілетін болады.
Су ресурстарын басқару бойынша шешім қабылдау үдерісіне қоғамның қатысуы кеңейтілді. Бассейндік кеңестер су пайдаланудың рұқсат етілген көлемін азайту, су тасқыны мен құрғақшылықтың алдын алу, жергілікті атқарушы органдар тарапынан жіберілген заңбұзушылықтарды жою жөніндегі шаралар туралы ұсыныстар енгізе алады.
Су нысандарын қорғауға қойылатын талаптар кеңейтілді. Әсіресе шағын өзендер мен көлдерге басымдық берілген. Атап айтқанда, шағын өзендерде тұйық бөгеттер салуға тыйым салынады. Су-батпақты алқаптар мен мұздықтарды қорғау үшін арнайы режим көзделген. Жергілікті атқарушы органдар екі жыл ішінде елді мекендердегі су қорғау аймақтары мен жолақтарын айқындауға міндетті.
Климаттың өзгеруіне бейімделу шараларына арналған жеке бөлім бар. Олардың ішінде:
— өзендер мен көлдерде тазалау және тереңдету жұмыстары,
— су нысандарының шекті су тасқыны кезіндегі шекарасын анықтау,
— елді мекендер мен инфрақұрылым нысандарын қорғау инженерлік жүйелерін құру,
— су тасқыны және қар суын құрғақ кезеңде пайдалану үшін жинау және сақтау,
— ауыл шаруашылығы мен басқа салаларда тазартылған ағынды суларды немесе тұщыландырылған теңіз суын пайдалану,
— егіс айналымы мен су үнемдеу технологияларын қолдану.
Су тасқыны мен құрғақшылыққа қарсы күрес саласындағы мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың өкілеттіктері нақты бөлінген. Су ресурстары және ирригация министрлігі бассейндік су инспекциялары арқылы гидротехникалық құрылыстардың күйін және су тасқыны кезінде олардың жұмыс режимін бақылап, тасқын суды су қоймаларына бағыттайды.
Су саласындағы ашықтықты қамтамасыз ету мақсатында Су ресурстары министрлігі жыл сайын еліміздің су ресурстарын пайдалану туралы Ұлттық ақпараттық есеп жариялайды. Бұл – өткен күнтізбелік жылдағы елдің су қорын сақтау, қорғау және пайдалану туралы талдамалық есеп.
Қазірдің өзінде Су ресурстарының Ұлттық ақпараттық жүйесі әзірленіп жатыр. Қазіргі уақытта төрт модуль пилоттық режимде жұмыс істеуде: «Әкімшілендіру», «Су пайдалану», «Трансшекаралық сулар» және «Картография».
Суды үнемдеуді ынталандырудың жаңа механизмдері енгізілуде. Мысалы, суды пайдалану рұқсаты тек суды қайталап немесе айналымда пайдалануға кезең-кезеңімен көшу жоспары болған жағдайда ғана беріледі. Бұл өтпелі кезең бес жылды құрайды. Жоспарларды әзірлеу үшін Су кодексінің күшіне енген күннен бастап екі жыл уақыт беріледі.
Ауыл шаруашылығында судың өнімсіз шығындарын азайту мәселелері қарастырылған. Суару кондоминиумын құру тәртібі регламенттелді, ал егер ол болмаса, жергілікті атқарушы органдарға мұндай мүлікті сырттай басқару өкілеттігі беріледі.
Сонымен қатар, енді су пайдаланушылар ауыл шаруашылығы мақсатында еріген қар суларын арнайы рұқсатсыз өздігінен жинай алады. Бұл үшін көлемі 2 миллион текше метрден аспайтын тоған, резервуар немесе басқа сыйымдылық салып, оны гидротехникалық құрылыстар тізіліміне енгізу үшін бассейндік су инспекциясына хабарлауы жеткілікті.
Жаңа Су кодексінің тағы бір ерекшелігі – гидротехникалық құрылыстардың қауіпсіздігі мәселесі жеке бөлім ретінде қарастырылған. Бұл бөлімде құрылыстардың тізілімін жүргізу, оларды пайдалану және қауіпсіздік декларацияларын әзірлей отырып, көпфакторлы тексерулер өткізу реттелген. Сондай-ақ гидротехникалық құрылыстардың қауіпсіздік регламентін әзірлеу көзделген.
Құжат сонымен қатар сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін дамыту, нөсерлік және дренаждық суларды реттеу, иесіз жүйелерді коммуналдық меншікке беру мәселелерін қамтиды.
Министрлікке жер асты суларын іздеу, бағалау, мониторингтеу және қорғау жөніндегі өкілеттіктер берілді. Бұл мәселелермен Су ресурстары және ирригация министрлігінің құрамындағы «Қазгидрогеология» Ұлттық гидрогеологиялық қызметі айналысады.
Су саласындағы «көлеңкелі нарықпен» тиімді күресу үшін бассейндік су инспекцияларының мемлекеттік бақылау функциялары күшейтілді. Енді олар жедел әрекет ету шараларын қабылдай отырып, бақылау жүргізу өкілеттігіне ие. Сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың су қорын қорғау және пайдалану жөніндегі өздеріне жүктелген функцияларды сақтауына мемлекеттік бақылау жүзеге асырылады.
Сонымен қатар Азаматтық, Жер, Кәсіпкерлік, Орман және Экологиялық кодекстерге, сондай-ақ 13 заңға өзгерістер енгізілді. Жер кодексінде елді мекендердегі су нысандары жерлерін пайдалануды реттеу бөлігінде түзетулер бар. Экологиялық кодекс су қорғау аймақтарындағы қызметті жүзеге асыру талаптарын регламенттейтін нормалармен толықтырылды.
Сондай-ақ, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске және Жерасты байлықтары және оны пайдалану туралы кодекске депутаттар бастамасымен өзгерістер енгізілді. Атап айтқанда, Әкімшілік кодексте су саласындағы құқықбұзушылықтар үшін жауапкершілікті күшейту көзделген. Ал Жер қойнауы туралы кодексте Каспий теңізінде көмірсутектерді барлау және өндіру, жерасты суларын барлау және өндіру, сондай-ақ алтын іздеу, тұз және емдік балшық өндіру мәселелері бойынша баптар өзгертілді.
«Жаңа Су кодексін әзірлеу барысында біз бес негізгі қағидатты басшылыққа алдық. Олар: суды қоршаған ортаның ажырамас бөлігі және азаматтардың өмірі мен экономикалық дамудың негізі ретінде тану, суды қорғау және сарқылуына жол бермеу, жер үсті және жерасты суларын кешенді пайдалану, су үнемдеу технологияларын енгізу және климаттың өзгеруіне бейімделу, су қорын қорғау мен пайдалану мәселелерін шешуге қоғамды тарту. Бұл құжат су ресурстары саласындағы жаңа мемлекеттік саясатты қалыптастыруға көмектеседі. Кодекске атсалысқан Парламент депутаттары мен сарапшыларға алғысымды білдіремін», – деді Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов.