CaspianLife, 30 желтоқсан. Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиев Гейдар Әлиев атындағы халықаралық әуежайда Әзербайжан теледидарына сұхбат берді.
Журналист: Сәлеметсіз бе, құрметті Президент мырза.
Президент Ильхам Әлиев: Сәлеметсіз бе.
Журналист: Өкінішке орай, соңғы күндері бізді терең күйзелткен оқиға орын алды. 25 желтоқсанда Қазақстанның Ақтау қаласы маңында Баку-Грозный бағыты бойынша ұшып бара жатқан AZAL әуе компаниясының ұшағы апатқа ұшырады. Осы оқиға және оның салдары жөнінде Сіздің пікіріңізді білгіміз келеді.
Президент Ильхам Әлиев: Бұл туралы ақпаратты мен Санкт-Петербургке ТМД саммитіне бара жатқан ұшақта алған едім. Маған хабарлағаннан кейін, дереу нұсқау беріп, ұшақ Бакуге қайта оралды. Бакуге оралғаннан кейін бірден осы жерде, әуежайда жедел кеңес өткіздім. Бакуге қайтып келе жатқанда-ақ, менің нұсқауыммен Мемлекеттік комиссия құрылып, тиісті құрылымдардың өкілдері кірген делегация Ақтау қаласына бірден жіберілді, өйткені олар дереу іске кірісулері керек болды. Ең алдымен, олар ұшақтың қалдықтарының жағдайымен танысып, оқиға орнында бақылау жүргізіп, фото және бейнематериалдарды жинап, оларды жұртшылыққа ұсынуы қажет еді.
Сонымен қатар, жарақат алғандарға көмек көрсету үшін, Қазақстан тарапы барлық күш-жігерін салғанына қарамастан, Әзербайжанның дәрігерлер тобы жіберілді. Сол уақытта менің нұсқауыммен Әзербайжан Бас прокуратурасы қылмыстық іс қозғады, және Қазақстан мен Ресейде де осындай шаралар қабылданғанын білемін.
Әрине, алдын ала болжамдар бойынша жұмыс басталды. Қара жәшіктерді ашқаннан кейін ғана түпкілікті нұсқасы белгілі болады. Дегенмен, бастапқы болжамдар да жеткілікті негізделген және фактілерге сүйенеді. Фактілерге сүйенсек, Әзербайжанның азаматтық ұшағы Ресей аумағында, Грозный қаласының маңында сырттан зақым алған және іс жүзінде басқару мүмкіндігінен айырылған. Сондай-ақ, біздің ұшағымыз радиоэлектрондық күрес құралдарының көмегімен басқарылмайтын жағдайға келтірілгені анық. Бұл ұшаққа келтірілген алғашқы зақым. Сонымен қатар, жерден атылған оқтың салдарынан ұшақтың құйрық бөлігі қатты зақымдалды.
Сол күні-ақ, біздің делегация Ақтау қаласында бейнематериалдарды дайындап жатқанда, бұл мәселе бойынша қоғам да хабардар етілді. Фюзеляждың тесілгені анықталғаны бастапқыда, кімнің таратып жүргенін білмеймін, ұшақтың құстар үйірімен соқтығысуы туралы болжамды мүлдем жоққа шығарды. Мүмкін, ұшақ зақымданған кезде немесе оған соққы жасалғанда, ұшқыш мұны құстардың соқтығысуы деп қабылдаған шығар. Себебі, әрине, ешкімнің ойына біздің ұшақты достық қарым-қатынастағы елдің аумағында жерден атуы мүмкін деген ой келмеген. Бірақ, өкінішке орай, Ресейдің кейбір топтары осы нұсқаны қолдауды жөн көрді.
Бізді қынжылтқан және таң қалдырған жайттардың бірі – Ресейдің ресми органдары қандай да бір газ баллонының жарылуы туралы болжамдар айтқаны болды. Бұл Ресей тарапының мәселені жасыруға тырысып отырғанын ашық көрсетті, және бұл, әрине, ешкімге абырой әкелмейді. Әрине, біздің ұшағымыз кездейсоқ атылды. Мұнда қандай да бір әдейі жасалған лаңкестік акт туралы сөз болуы мүмкін емес. Сондықтан, кінәні мойындау, Әзербайжанға – дос елге уақытылы кешірім сұрау және бұл туралы қоғамға хабарлау – қабылдануы тиіс шаралар еді. Өкінішке орай, алғашқы үш күнде Ресейден біз ессіз болжамдардан басқа ештеңе естімедік.
Әрине, апаттың барлық егжей-тегжейлері толық тергеледі. Бұған менің күмәнім жоқ. Сондай-ақ, Әзербайжан бірінші күннен бастап бұл істі халықаралық сарапшылар тобы тергеуі керек деген ұстанымда болды. Ресей тарапы бізге бұл істі Мемлекетаралық авиация комитетінің тергеуін ресми түрде ұсынды. Біз мұны үзілді-кесілді қабылдамадық. Себебі бұл түсінікті: бұл құрылым негізінен ресейлік шенеуніктерден тұрады, және оны басқаратындар Ресей азаматтары екені құпия емес. Мұндай жағдайда объективтілік толық қамтамасыз етілмеуі мүмкін. Егер апаттан кейін бірден Ресей тарапынан әділ және лайықты қадамдарды көргенімізде, біз, мүмкін, қарсылық танытпас едік. Бірақ біз бұл мәселені жасыруға айқын әрекеттер жасалып жатқанын байқадық.
Сондықтан біз бұл ұстанымымызды білдіріп, Қазақстан тарапымен тығыз байланыста болдық және Ресей тарапының да назарына жеткіздік. Біз тек халықаралық сарапшылардан тұратын жұмыс тобы құрылуы керек деп есептедік, және бұл топ құрылды. Оның құрамына ұшақ өндіруші компания – Embraer өкілдері, Бразилияның салалық мекемелерінің өкілдері, Әзербайжан, Қазақстан және Ресей өкілдері, соның ішінде Мемлекетаралық авиация комитетінің мүшелері кірді. Бірақ олар жетекші рөлдерде емес, тек жұмыс тобының мүшелері ретінде қатысуда.
Қайталап айтамын, қара жәшіктер ашылғаннан кейін және біз толығырақ ақпарат алған соң, барлық егжей-тегжейлер анықталып, қазіргі уақытта күмән тудыратын көптеген сұрақтар шешіледі. Мысалы, ұшақ неге Грозный қаласына қона алмады? Радиоэлектрондық күрес құралдары ұшақтың басқарылуына қаншалықты әсер етті? Ауада жасалған соққы мен ұшақтың жанындағы жарылыстың әсері қандай болды? Себебі айта кету керек, бұл анық фактілерді жоққа шығару және оларды бүркемелеуге тырысу – абсурд және ақымақтық. Бақытымызға орай, экипаждың батырлығының арқасында ұшақ қонуға мүмкіндік тапты. Бұл төтенше қону болса да, ұшақ жерге қона алды. Көптеген жолаушылар құтқарылды, олардың куәгерлік сөздері бар. Ұшақтың корпусына зақым келтірген және жолаушылар мен экипаж мүшелеріне жарақат салған жарықшақтардың іздері айдан анық. Мұны құстармен немесе газ баллонының жарылуымен байланыстыру – ақымақтық әрі арсыздық.
Қара жәшіктер ашылғаннан кейін, ұшақ неге қона алмағаны белгілі болады. Ұшаққа жерден қашан оқ атылды? Ұшақ неге жақын әуежайларға қонуға тырыспады? Ең жақын әуежайлар Минералды сулар мен Махачқала болды. Ұшақ Ақтауға әдейі жіберілді ме, әлде бұл объективті таңдау болды ма? Әртүрлі болжамдар бар. Кейбіреулердің пікірінше, ұшақ Грозныйдан жердегі қызметтің нұсқауымен әдейі жіберілген, себебі ол басқарылмайтын күйде еді және теңізге құлау ықтималдығы жоғары болды. Бұл жағдайда мәселені бүркемелеу мүмкіндігі артып, «құстар» деген болжам негізгі нұсқа ретінде ұсынылады.
Кейбір мамандардың пікірінше, Ақтау әуежайы ашық кеңістік болғандықтан және тұрғын үйлер әуежайдан алыста орналасқандықтан таңдалған. Экипаж бұл төтенше қону болатынын болжай отырып, ең қолайлы орынды таңдаған болуы мүмкін. Бірақ екінші жағынан, жақын әуежайлар болған кезде ұшақтың басқарылмайтын күйде теңіз үстімен ұзағырақ қашықтыққа ұшуын қауіптірек деп санауға болады. Осы сұрақтардың барлығына әлі нақты жауап жоқ.
Біз, Әзербайжан тарапы, және жеке өзім барынша әділ болуға тырысамыз. Біз кейбір түсініксіз мәселелерге олар толық анықталмайынша түсініктеме бергіміз келмейді. Алайда анық фактілерге қатысты біз өз пікірімізді батыл айтуымыз керек, айтып жүрміз және бұдан әрі де айта береміз. Осы жерде, әуежайда, апат болған күні сөйлеген сөзімде, мен Әзербайжан қоғамы бұл мәселе бойынша, тергеу барысы туралы тұрақты түрде хабардар етілетінін айттым, және бұл ақпараттандыру жұмыстары жалғасуда.
— Құрметті Президент мырза, ұшақ экипажының іс-әрекеттерін қалай бағалайсыз?
— Өте жоғары бағалаймын. Бүгін мен қоштасу рәсіміне қатыстым, қаза тапқан экипаж мүшелерінің жақындарына көңіл айттым. Бүгін мен экипаж мүшелерін марапаттау туралы Жарлыққа қол қоямын. Олардың әрекеттері, кәсібилігі мен жанқиярлығы өте жоғары деңгейде болды деп есептеймін. Ұшқыштар мен экипаждың барлығы үлкен ерлік көрсетті. Ұшқыштар басқарылмайтын ұшақты басқару барысында кәсібилік пен батырлық танытты. Әрине, ұшқыштар тәжірибелі еді және бұл төтенше қонуда өздерінің тірі қалмайтынын білді. Бірақ жолаушыларды құтқару үшін олар үлкен ерлік жасады, және сол ерліктің арқасында әуе апатынан аман қалғандар бар.
Дәл сол ерліктің арқасында фюзеляждың бір бөлігі жанып кетпеді, және сол себепті біз бүгін ашық айта аламыз – ұшақты Ресей атып түсірді. Бұл факт, оны ешкім жоққа шығара алмайды. Тағы да қайталап айтамын, бұл әдейі жасалды деп айтпаймыз, бірақ бұл іс жүзеге асырылды.
Экипаж мүшелері – олар кәсібилік пен салқынқандылық танытты. Әсіресе, экипаж құрамындағы әйелдерді ерекше атап өткім келеді. Олар өздері күйзеліске түскен жағдайда болса да, жолаушыларды сабырға шақырып, ұшақ ішінде хаосқа жол бермеу үшін қаншалықты адамгершілік танытқанын көріңіздер. Олардың қызметі Әзербайжан мемлекеті тарапынан лайықты бағаланады. Қаза тапқан экипаж мүшелерінің және барлық қаза тапқандардың жандары жәннатта болсын, ал аман қалғандарға Алла шипа берсін. Аман қалғандардың көпшілігі қазір Бакуде. Олар Қазақстанда бірден ем алды. Кейбіреулері әлі ем қабылдауда, және мүмкіндік болған сәтте олар Әзербайжанға эвакуацияланады.
— Президент мырза, сіз Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа қоңырау шалған едіңіз. Сол әңгіме барысында талқыланған мәселелер туралы пікіріңізді білгіміз келеді. Жалпы алғанда, осы мәселе бойынша Әзербайжан мен Қазақстан үкіметтерінің ресми өкілдерінің өзара әрекеттестігін қалай бағалайсыз?
— Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа қоңырау шалып, болған қайғылы оқиғаға байланысты көңіл айттым және біздің елдеріміздің бірлескен іс-қимылдары туралы пікір алмастық. Мен Қазақстан тарапынан көрсетілген жедел әрекеттерді және екі ел арасындағы тығыз ынтымақтастықты жоғары бағалаймын. Қазақстан тарапы тез арада барлық қажетті шараларды қабылдап, зардап шеккендерге медициналық көмек көрсету және тергеу жұмыстарын үйлестіру бойынша айтарлықтай қолдау көрсетті. Бұл біздің елдеріміз арасындағы достық қарым-қатынастың тағы бір дәлелі. Мен Қазақстанның барлық тиісті органдарының кәсібилігін ерекше атап өткім келеді және осы қиын сәтте көрсеткен қолдаулары үшін алғысымды білдіремін. Біздің елдеріміз бұл мәселені бірге шешіп, қажетті нәтижелерге қол жеткізеді деп сенемін.
– Құрметті Президент мырза, ұшақ апатынан кейін AZAL компаниясы Ресейдің кейбір қалаларына ұшуды тоқтатты. Бұл шешімді қабылдаудың қажеттілігі неде және қазіргі уақытта жұмыс қалай жүріп жатыр?
– Бұл нұсқауды мен бердім, оның негізгі себебі – қауіпсіздік мәселелері. Себебі Ресейдің көптеген қалаларында әуе кеңістігі мезгіл-мезгіл жабылады және онда арнайы операциялық режим қолданылады. Олар мұны «кілем» операциясы деп атайды. Бірінші сұраққа жауап бере отырып айтқан мәселелерге қайта оралсам, біздегі мәліметтерге сәйкес, бұл операция біздің ұшағымызға сырттан әсер еткеннен кейін жарияланған. Егер бұл рас болса, онда бұл жергілікті қызметтердің мәселені жасыру үшін жасалғанын тағы да көрсетеді.
AZAL компаниясының рейстеріне келетін болсақ, AZAL Ресейдің жеті қаласына ұшуды белгісіз мерзімге тоқтатты. Сонымен қатар, біз Ресейдің үш қаласынан Әзербайжанға ұшатын ресейлік авиакомпаниялардың рейстерін де тоқтаттық. Яғни, қазір біздің авиақатынасымыз 10 қала бойынша тоқтатылды. Бұл жерде ең бастысы – қауіпсіздік мәселелері. Біз әрқашан жолаушыларымыздың қауіпсіздігін басты басымдық деп санадық, сондықтан осындай шешім қабылданды. Ұшулардың қайта басталуы немесе басталмауы, әсіресе Грозный қаласына, өмір көрсетеді. Бірақ бұл Ресейдің әуе кеңістігіндегі қауіпсіздік мәселелерімен байланысты болады.
– Құрметті Президент мырза, жалпы, Әзербайжанның Ресейден қандай күтуі мен талаптары бар?
– Біз Ресей тарапының алдында талаптарымызды ашық айттық. 27 желтоқсанда бұл талаптар ресми түрде Ресей тарапының назарына жеткізілді. Талаптарымыз қандай?
Біріншіден, Ресей тарапы Әзербайжаннан кешірім сұрауы керек.
Екіншіден, өз кінәсін мойындауы керек.
Үшіншіден, кінәлілер жазаға тартылып, қылмыстық жауапкершілікке тартылуы тиіс және Әзербайжан мемлекетіне, зардап шеккен жолаушыларға және экипаж мүшелеріне өтемақы төленуі керек.
Бұл – біздің талаптарымыз. Бірінші талап кеше орындалды. Қалған талаптарымыз да қабылданады деп үміттенемін. Барлық талаптарымыз әділ. Мұнда ешқандай ерекше немесе артық сұраныс жоқ, бұл халықаралық тәжірибеге және қалыпты адами тәртіпке негізделген. Әзербайжан қоғамы бұл мәселе бойынша ақпараттандырылып жатыр және алдағы уақытта да хабардар болады.
– Құрметті Президент мырза, сұрақтарымызға толық жауап бергеніңіз үшін үлкен рақмет!
– Рақмет.
Дереккөз: Әзербайжан Республикасының Президенті сайты